بی گمان شما خواننده ارجمند بارها و بارها به ساخت های «ماهیانه‌» و «سالیانه‌» برخورده اید و شاید هرگز به این نکته نیندیشیده اید که این دو ساخت نادرست است و بجای آنها بایدگفته و نوشته شود: «ماهانه، سالانه‌» همان گونه که می گوییم و می نویسیم «روزانه و شبانه».
در این زمینه روشنگری بیشتری را شایسته می دانم.
اگر ساخت ماهانه را بازکنیم می بینیم که از دو بخش «ماه + انه‌» ساخته شده است.
دردستور زبان پارسی ، پسوندی داریم به نام «انه‌» که این پسوند درکنار ‌«زاب ها و کارها و نام ها» (صفت ها و فعل ها و اسم ها) می آید و از آنها ‌«قید» می سازد.
قید چیست؟
قید بخشی ازگفته یا نوشته است که گوینده بر روی آن، پای می فشارد (تکیه می کند) تا خواست خود را روشن تر به شنونده و خواننده بفهماند و چگونگی زاب یاکار انجام شده را بهتر به شنونده و خواننده می رساند.

برای نمونه پرویز ‌«پیوسته» می خندید منیژه ‌«هرگز» بیکار نبود بهرام هر پرسشی را «استادانه‌» پاسخ می دهد کیومرس ‌«مردانه‌» ایستادگی کرد دستمزد هوشنگ را «ماهانه‌» می دهند و دستمزد بهمن را‌ «روزانه‌»

در این نمونه ها واژه های ‌«پیوسته. هرگز. استادانه. مردانه. ماهانه و روزانه‌» از دیدگاه دستوری «قید‌» هستند و در این ساخت ها ، به یاری همین «قید‌»ها خواست گوینده و نویسنده روشن ترگفته و نوشته شده است.
گاه می شودکه در یک ساخت، چند «قید‌» بکار رود.

مانند : فرزانه دیروز ایجا خیلی خوب کارکرد‌ که در این نوشته ، «دیروز. اینجا. خیلی و خوب‌» همه قید هستند. «قید‌» گونه های فراوان داردکه: «قید پرسش‌» (استفهام) «قید پافشاری‌» (تاکید) «قید زمان» «قید چگونگی‌» (حالت) و قید جایگاه (مکان)

را می توان برشمردکه در این جستار به آنها نمی پردازم و تنها به «قید چگونگی» می نگریم.
یکی از نشانه های «قید چگونگی» (حالت) پسوند «انه‌» است که در کاربرد وابستگی (نسبت) نیز می آید.
یعنی هنگامی که می گوییم: پرویز میهمانی «ماهانه‌»ای داد ، خواست ما آن است که چگونگی میهمانی پرویز را روشن کنیم و بگوییم که مانند میهمانی شاهان بود . (یا به میهمانی شاهان وابستگی (نسبت) داشت.)
همچنین هنگامی که می گوییم: ‌«دستمزد هوشنگ را «ماهانه‌» می دهد‌» چگونگی پرداخت دستمزد هوشنگ را روشن می کنیم.
بر این پایه برای ساختن قید از واژه های «زمان» , (بجز هفته که «هفتگی‌») گفته می شود همه را با پسوند «ان‌» گرد می آوریم تا «قید زمان‌» ساخته شود .
مانند : روزانه. شبانه. ماهانه و سالانه‌».
حتا «زمان های تاز‌ی» را نیز با پسوند ‌«انه‌» گرد می آوریم و ساخت های «صبحانه. ظهرانه. عصرانه» را هم پدیدمی آوریم.
پس ساخت های «ماهیانه» و «سالیانه» نادرست است زیرا «یانه‌» نام است، نه پسوند و معنای «هاون» (یادسته هاون) را می دهد.

در هیچ نوشته یا فرهنگامه و واژه نامه ای دیده نشده است که «یانه‌» را درکاربرد پسوند «وابستگی‌» بکار برند و روشن نیست «سالیانه و ماهیانه‌» ازکی وازکجا به زبان امروزی ما آمده است زیرا «ماهیانه‌» یعنی ‌«مانند ماهی !!‌» چون از نام ‌«ماهی + انه‌» ساخته شده است.
همچنین هرگز نشنیده و نخوانده ایم که کسی بگوید یا بنویسد: ‌«روزیانه. شبیانه. استادیانه. مردیانه و...‌»

برگرفته از کتاب : در ژرفای واژه ها اثر دکتر ناصر انقطاع