در استان خوزستان، شهری است به نام «آغاجاری» که به انگیزه ی نفت خیز بودن این استان اهمیت ویژهای پیدا کرده است.
بر این پایه، بنگریم که
واژه ی «آغاجاری» ازکجا پیدا و بر روی این شهرگذارده شده است.
پژوهشگران بر این باورند که
واژه ی «آغاجاری» دگرگون شده ی
واژه ی «آغاج ایری» و یا «آغاجَری» است.
این
واژه به تیره ای ترک
زبان گفته می شدکه در چند سده ی پیش، از بیابان مرعش به این بخش کوچ کردند و تا آن هنگام نامی برای این بخش در نوشته های پژوهندگان دیده نشده است.
«ابن بی بی» درکتاب «الاوامرالعلائیه» که در سده ی هفت هجری نوشته شده ,
چنین می گوید:
«ابن بی بی» می گوید: «پیش از چیرگی تیره ی آغاجریان (بر شهرآغاجاری) زیستگاه آنان بیابان مرعش بوده و به انگیزه آنکه دارایی وگروه بسیار داشتند و به بخش های روم (خاوری) و شام و ارمنستان و راهزنی وکشتار می کردند، مردم از آنان اندیشناک بودند».
می بینم که «ابن بی بی» زیستگاه پیشین «آغاج ایری» ها را بیابان مرعش (در بخش جنوبی ترکیه کنونی) می داند.
مسجد «رشیدالدین فضل الله» که همزمان با «ابن بی بی» بوده، درکتاب «جامع التوارخ» هنگامی که به زندگی تیره های مغول می پردازد ،
چنین می نویسد:
زبان شناسان برآنندکه «آغاج ایری. آغاجَری. آغاجاری. آغاج اَری» پیوندی است از دو
واژه ی ترکی مغولی «آغاج» به معنای درخت و «اَر» به معنای «مَرد» و «ی» وابستگی که بر روی هم به معنای «مرد بیشه ای» یا «مرد جنگلی» است.
پس ریشه ی این نام ترکی مغولی است که همراه با تیره های «قنقلی، قبچاق، قلج و اویغور» به ایران آمدند.
با اینکه روشن نیست که تیره «آغاج ایر» از چه زمانی به بخشی که امروز «آغاجاری» گفته می شود آمدند ولی می توان گفت که پس از تاخت مغولان به ایران و شکست خوارزمشاهیان از آنها، این تیره نیز بسوی جنوب باختری ایرانِ آن روز رفت ودر آنجا ماندگار شد.
در پایان، این نکته نیز ناگفته نماندکه نویسنده ی«فارسنامه ناصری» ایل «آغاجری» را آمیزه ای از چند تیره ی «لُر. تاجیک و ترک» دانسته است، نه تنها «تیره ی مغول».
برگرفته از کتاب : در ژرفای
واژه ها اثر دکتر ناصر انقطاع
»
ریشه ی واژه ی «آغاجاری»
