‌«اسفراین» نام شهری است که در شمال باختری مشهد، در استان «خور آسا‌ن» جای دارد . نام این شهر، تاریخچه ی درخور نگرشی دارد.
آکادمی علوم دانش های شوروی پیشین درکتاب ‌«حدودالحالم» نام آ ن را ‌«سَبَرایِن‌» و بیهقی درکتاب ‌«تارخ بیهقی» آن را «اِسپَراین» و رضاقلی فرزند محمدهادی هدایت در فرهنگ انجمن آرای ناصری آن ر‌ا «،اِسفر آیین‌» و محمدشاه شاد، در آنندراج نیز آن را «اِسفرآیین»‌ و سرانجام استاد علی اکبر دهخدا در لغت نامه اش این شهر را «اسفَرایِن» گفته و نوشته اند.
پژوهندگان انگیزه ی نامگذاری این شهر را به ‌«اسفراین‌» چنین گفته اند که این واژه از ‌«اسپر + آ یین» ساخته شده است که ‌«اِسپَر» همان‌ «سِپَر‌» در جنگ ها است و «آیین‌» نیز به رسم و روش گفته می شود و چون مردم آنجا در روزگاران کهن همیشه تیغ (شمشیر) همراه داشتند، به ناگزیر ‌«سپر‌» را نیز با خود می بردند. به همین انگیزه نام این شهر ‌«اسپرآیین‌» شده است یعنی جایی که «آیین‌» (رسم و روش) ماندگاران آن همراه داشتن ‌«سپر» است.
ناگفته نماند که نام پیشین اسفراین‌ «مهرجان» بوده که تازی شده ‌ «مهرگان» است
ولی با گذشت زمان «مهرجان» نام روستایی درکنار این شهر شد و خود شهر را‌ «اسفراین‌» گفتند.
«یاقوت حوی» نویسنده کتاب ‌«معجم البلدان» برآن است که غُباد پدر انوشیروان نام ‌«مهرگان» را به این انگیزه که شهری زیبا و خرم و خوش آب و هوا بود، به ‌«اسفراین» تغییر داد زیرا در ماه مهر هوا نه گرم است و نه سرد.
ولی همان گونه که آمد، امروز مهرگان به گونه ی تازی شده، (مهرجان) به یکی از روستاهای اسفراین داده شده است.

برگرفته از کتاب : در ژرفای واژه ها اثر دکتر ناصر انقطاع