واژه ی دبیرکه درگفتار امروزی ما به معنای «منشی» و ‌«نویسنده» بکارمی رود . در زبان پهلوی ساسانی ‌«دیپی وَر‌» یا «دی پیر» و یا «داپیر» گفته می شد . همین واژه در زبان پهلوی اشکانی ‌«دو ویر» یا ‌«دوبیر‌» بوده است.
واژه شناسان برآنند که «پیر‌»، یا «بیر» ی‌ا «ویر» به معنای ‌«تعمیرکردن . درست کردن و حک و اصلاح کردن‌» است . (واژه ی «پیر» نیز یعنی «کسی که اصلاح شده و کامل شده‌» و به کسی که زندگی درازی را گذرانیده و به کمال رسیده ، نیز ‌«پیر» می گویند: یعنی ‌«کامل و درست(.
از واژه ‌ی «ویر» یا‌ «پیر‌» کار واژه «ویراستن‌» و ‌«پیراستن‌» را ساخته اند و کسی که نوشته ای را اصلاح و بسامان و درست می کند ، «ویراستار» وکسانی را که با کوتاه کردن موی و یا کم کردن ناخن ، دیگران را زیبا می کنند‌ «پیراستار‌» می گویند.
برخی از واژه شناسان بر این باورندکه «ویر» درکاربرد ‌«حافظه‌» و «یاد‌» نیز آمده است و زمانی در پارسی میانه به کسی «دو ویر‌» می گفتندکه هم نوشتن را خوب به یاد دارد و هم خواندن را یا اینکه هم چامه را خوب بشناسد و هم نثر را.
این گونه پژوهشگران برآنند که چون در زمان گذشته ، دانستن زبان تازی برای نویسندگی بایا بوده است . کسانی راکه هم پارسی می دانستند و هم تازی «دو - ویر‌» می گفتند و این ساخت ، رفته رفته ، به ‌«دبیر» دگرگون شد که تازی آن ، ‌«مُنشی‌» است .

انوری می گوید: .... «دو ویر» در اصل «دو - ویر» بوده یعنی صاحب دو ادراک و دو حافظه . چه ، او را دو ادراک باید . یکی برای جمع کردن معانی در دل و دیگری برای جمع حروف به قلم . به خلاف دیگران که یک ادراکشان بسنده است ...

شماری دیگر از پژوهشگران ، باور درخور نگرش دیگری دارند. آنان می گویند: در زبان پهلوی ساسانی «دیپی‌». ‌«دیپ» و «دَب» همگی به معنای «نوشتن» آمده است و واژه ی ‌«دبستان‌» (دب + ستان) یعنی جایی که در آن نوشتن می آموزند یا به معنای ‌«نوشتگاه!‌» بر این پایه ، «دیپی ور» از دو بخش «دیپی + ور» (یا‌ «دیپ + ور‌») ساخته شده است یعنی کسی که کارش نوشتن است یا کسی که دارای سرشت نویسندگی است زیرا پسوند «وَر» برآورنده ی معنای دارندگی است مانند «تاجور ، پیله ور ، سخنور نامور و ... و ...‌» همین واژه ی ‌«دیپی ور» یا‌ «دیپ ور» یا «دیب ور‌» رفته رفته به ‌«دبیر‌» دگرگون شده و درکاربرد ‌«بسیار نویسنده‌» بکار رفت.
ولی در زبان کنونی ما ، به ‌«آموزگاران دبیرستان ، نیز «دبیر» می گویند و آموزشگاه نخستین را نیز ‌«دبستان» می نامند که معنای آن یکسره از واژه ی «دبیر‌» (مُنشی) جدا است.
پیش ازبررسی معنای ‌«دبیرستان . دبستان و دبیر» یادآوری یک نکته شایسته است و آن اینکه برخی از پژوهشگران ، واژه ‌«ادب» را تازی می دانند! چون از آن ساخت های «ادیب‌» ، «مودب‌» ، ‌«اُدبا» ، «تأدیب‌» و ... را شنیده و خوانده اند.
در جایی که چنین نیست . واژه ی ‌«ادب‌» یک واژه ی پارسی است و استوارترین نشانه ، آن است که در زبان های پارسی میانی و کهن ، این واژه را به گونه ی دیپی‌» ، «دیپ» ، «دپ» ، ‌«دب» و ‌«ادب» هم گفته و نوشته اند . از این گذشته ‌«دکترطاها حسین‌» دانشمند مصری بر آن است که واژه ی «ادب» از زبان بیگانه به زبان تازی آمده است.
همچنین در بررسی های خود می بینیم که تا پیش از تاخت تازیان به ایران ، در هیچ یک از نوشته های آنها ، واژه ی «ادب‌» بکار نرفته است و این می رساند که واژه ی یاد شده را از ما گرفته اند و به زبان خود برده و در چرخ دنده های دستور زبان خویش ، ساخت های دیگری را نیز از آن پدید آورده اند.
به هر روی ، واژه ی «دیپ‌» و «دپ» ‌ «دب» و «ادب» هم به معنای نوشتن آمده است و هم به معنای آراستگی و رفتارهای شایسته و بزرگوارانه و فرهنگستان زبان ایران نیز این واژه را ، در همین کاربرد و معنا بکارگرفت واز آن واژه های «دبستان» «دبیر‌» و «دبیرستان‌» را پدید آورد.

دبستان ========== جایگاه آموختن نوشتار و رفتارهای شایسته
دبیر ========== کسی که نوشتن و رفتارهای شایسته را می آموزاند
دبیرستان ========== جایگاه آموختن آراستگی و رفتارهای بزرگوارانه.

برگرفته از کتاب : در ژرفای واژه ها اثر دکتر ناصر انقطاع