تالار میدوری

بسیاری از پارسی زبانان از خود می پرسند واژه ی ‌«خلبان» ازکجا آمده؟ ریشه اش چیست؟ و آیا پارسی است یا تازی؟
پاسخ آن است که چون این واژه را فرهنگستان زبان ایران در سال ١٣١٩ خورشیدی بجای واژه ی Aviateur فرانسوی برگزیده است . بی گمان پارسی است بویژه آنکه در زبان انگلیسی نیز به راننده ی هواپیما Pilot می گویند که این واژه هم هیچ مانندگی ای با واژه ی ‌«خلبان» ندارد . بر این پایه از این دو زبان ، ریشه نگرفته است .
برای شناخت ریشه ی این واژه ، باید اندکی از دیدگاه زمانی واپس برویم.
این واژه، از دو بخش «خَلَه + بان» ساخته شده است.
«خَلَه» یک واژه ی پارسی است و به چوب درازی گفته می شودکه دارای سر پهنی است وکرجی رانان ، با بردن آن در آب و فشار به آن ، انگیزه ی به پیش رفتن کرجی و یا کشتی را فراهم می آورند . همان چیزی که امروز به آن ‌«پارو»گفته می شود.

شمس فخری می گوید : کشتی اهل فضل شود غرق بحر یأس گرنه ز اهتمام تو باشد ورا خَلَه

در اینجا باید این نکته را افزودکه ‌«خله» ازریشه ی کارواژه ی ‌«خلیدن‌»گرفته شده است . به گفته ی دیگربه هر چیزی که فرو رونده باشد (مانند: پاروی کشتی وکرجی ، سوزن ، سیخانک جوال دوز و درفش کفشدوزان) می توان «خَلَه»گفت .

امیر خسرو دهلوی می گوید: آدمیان را سخنی بس بود گاو بودکش خله در پس بود

به همین انگیزه پاروزنان کشتی ها وکرجی ها را در زبان فارسی «خَلَه بان» و در زبان فرانسه ‌«پیلوت‌» ودر انگلیس ‌«پایلوت‌» می گفتند و چون در زبان های اروپایی بویژه زبان انگلیسی به هنگام پدید آوردن هواپیما ، به راننده آن هم Pilot گفتند .
فرهنگستان ، همین واژه پارسی ‌«خله بان‌» راکوتاه کرد و «ه» آن را انداخت و به راننده هواپیما «خلبان‌» گفت که مردم نیز آن را پذیرفتند.

چامه سرای شیرین زبانی می گوید: پرواز چنان سوی زنان می کنم از شوق گویی که از آن روز تولد خلبانم !!

برگرفته از کتاب : در ژرفای واژه ها اثر دکتر ناصر انقطاع