تالار میدوری

پرسیده اند: واژه «قاتق‌» از چه زبانی است و جانشین پارسی آن چیست .
پاسخ این است که «قاتق» یک واژه ی ‌«ترکی» است و به خوردنی ای گویند که نان را با آن خورند تاگواراتر باشد. (این واژه را ایرانی ها دگرگون کرده ‌«کُتخ» نیز گفته اند ولی جانشین های راستین پارسی «قاتق» واژه های «نانخورش» ‌و «ترنانه‌» است).
بر این پایه، به چیزهایی که برای افزودن گرسنگی و آسانی در گوارش با نان می خورند ‌«نانخورش‌» و ‌«ترنانه» گویند. نانحورش هایی که ایرانیان بکار می برند‌ «پنیر، ترب، پیاز، ماست، ترشی ها، مغز گردو، نانو (نعنا) سبزی خوردن و مانند اینها» است.

نظامی گنجه ای می گوید: نخوت , روش تونیست , بگذار چون ننانخورش» تو نیست , بگذار

و سعدی می سراید : یکی «نانخورش» جز پیازی نداشت چون دیگر کسان برگ و سازی نداشت

سنایی سروده است : جز به نان نیست پرورش ما را جز شره نیست «نانخورش» مارا

در‌ «تذکره الاولیا‌» می خوانیم: ... الهی، نان فرستادی، نانخورش می باید. بلایی فرست تا نانخورش کنم ..‌.

در بالا آمد که «نانو» نیز از ‌«نانخورش» ها است. در این زمینه باید بیفزایم که در میان سبزی های خوردنی، گونه ای سبزی هست که مزه و بویی دلخواه دارد و اندکی نیز ‌«تندمزه» است و پدران ما، آن رادر میان «ترنان‌» ها از همه بیشتر با نان می خوردند و به همین انگیزه به آن «نانو» می گفتند که از واژه ی ‌«نان‌» و پسوند وابستگی ‌«و» ساخته شده است یعنی ‌«سبری ای که وابسته به نان‌» است.
تازیان واژه ی «نانو» را از ما گرفتند و به گونه ی ‌«نعنا» بکار بردند وگهگاه نیز یک «ع» به پایان آن افزوده «نعناع‌»، هم گفته اند.
فراموش نکنیم که در زبان گسترده ی پارسی به گاهواره ی نوزادان نیز «نانو» یا ‌«ننو» می گفتند و به پیروی از همین کاربرد، به لالایی خواب آور مادران هم ‌«نانو» گفته اند.

آذری می گوید: آن نبینی که طفل از بانو گیرد آرام , چو زند «نانو»

همچنین در برخی از استان های ایران به نانوا نیز «نانو» می گویند .
در پایان این جستار شایسته است بیفزایم که: نان بی ترنانه و بی نانخورش را ‌«خشکنانه» گویند.

مولوی می گوید: سائلی آمد به سوی خانه ای «خشکنانی» خواست یا ترنانه» ای

برگرفته از کتاب : در ژرفای واژه ها اثر دکتر ناصر انقطاع