تالار میدوری

«پاپیروس» «پی پِر»
در زبان پارسی بجای واژه ی «قلم‌» واژه ی ‌«خامه» و «کلک» را داریم (کلک به نی میان تهی گفته می شود) و چون درگذشته قلم ها را از «نی‌» درست می کردند و سرِ نی را می تراشیدند و با آن می نوشتند، قلم و ‌«خامه‌» را نیز ‌«کلک‌» می نامیدند . ولی درباره ی ‌«کاغذ» که آن‌ را «کاغذ» هم گفته اند، میان پژوهندگان، چندگونه نویسی دیده می شود.
درست آن است که واژه ی ‌«کاغذ‌» پارسی است و تازیان به آن ‌«قرطاس‌» می گویند اما پژوهنده ای به نام «لوفر» برآن است که این واژه، از ریشه ی چینی‌ «کوچیه» گرفته شده است.
پژوهشگردیگر به نام «فِرا‌ی» بر این باور است که واژه ی ‌«کاغذ‌» ترکی است ولی هر دوی این پژوهندگان،درسخن خود استوار نیستند و ‌«گمان‌»! می کنندکه واژه ی «کاغذ‌» چینی یا ترکی باشد.
بویژه آنکه در کتاب ‌«الفاظ الفارسیه الُمعربه‌» نوشته ی «ادی شیر» به روشنی آمده است که واژه ‌ «کاغذ‌» پارسی است.
دیگر واژه شناسان یا در این زمینه سخنی نگفته اند و یا آن را پارسی دانسته اند. درست است که چینیان نخستین سازندگان کاغذ در جهان هستند اما هیچ گونه مانندگی ای میان واژه ی «کاغذ» و ‌«کوچیه‌» از دیدگاه واژه شناسی دیده نمی شود . گفتنی است که فن کاغذسازی آن گونه که در تاریخ ها آمده است، به کوشش شاهان سامانی از چین به ایران آمد
و نخستین کارخانه کاغذسازی در شهر سمرقند بنیاد نهاده شد و تا پیش از آن روی پوست دام ها و یا روی پوست برخی ازدرختان می نوشتند ولی همان گونه که آمد، ایرانی ها نام «کاغذ‌» را بر روی این پدیده گذاردند.

فردوسی می گوید: چنین گفت رستم به ایرانیان که یکسر ببندید کین را میان که گر نامداری زایران زمین هزیمت پذیرد ز سالار چین نبیند مگر بند یا دار و چاه نهاده بسر بر , ز «کاغذ» کلاه

کمال الدین اسماعیل می سراید‌ از آنکه «کاغذ» در عهد تو دورویی کرد همیشه باشد چون دشمنت نشانه ی تیر

در روزگارکهن، مردم خواست های خود را بر روی برگه های مس یا سنگ می نوشتند. سپس از چوب و پوست درختان سود می بردند، آنگاه پوست جانورانی چون آهو وگاو را برای نوشتن برمی گزیدند. مصریان کهن، از پوست «نی‌» که آن را ‌«بَردی» می نامیدند برگه هایی می ساختند و چون آن ‌«نی» را به یونانی «پاپیروس» می گفتند، به گفته ی ‌«بلاذری» درکتاب ‌«فتوح البلدان» کاغذ پاپیروس از مصر به دیگر شهرهای جهان بویژه به یونان و روم رفت و سپس به دیگر شهرهای اروپا رسید و انگلیسی ها به آن (پِی پِر) و فرانسویان (پاپیِر) گفتندکه هر دو از ریشه ‌ «پاپیروس‌» یونانی گرفته شده است.

در پایان این جستار، یاد آوری می کنیم که واژه ی «کاغذ» معنای دیگری هم داردکه کمتر بکارمی رود و آن ‌«بانگ و آوای کلاغ» است.

برگرفته از کتاب : در ژرفای واژه ها اثر دکتر ناصر انقطاع